Rize Tanıtım Videosu için Tıklayın
Eski Rize Resimleri için Tıklayın !!
Şirin ilçelerimiz ve Tarihi Yerler !!
Rize Köyleri , Nüfusları
Üniversiteye Bağlı Yerleşkeler

KISACA RİZE

Anadolu'nun topografyasına ve bitki örtüsüne bakarak Rize'yi tahmin etmek olanağı yoktur. Rize Anadolu'ya oranla daha engebeli sarp ve haşindir.

Bitki örtüsü yer karası görülmeyecek kadar gürdür. Kıyı şeridi ve iç kesimler değişik tonuyla adeta yeşile boğulmuştur. Rize flora olarak da dünyada ün yapmıştır. 20 civarında endike bitki Rize'de yetişmektedir. Kıyı şeridi yanında iç kesim, o arada dağ ve yaylalar apayrı bir görüntü ile bu tabloyu tamamlamakta geleneksel köy ve yayla ev mimarisi doğayı etkileyici bir zenginlik katmaktadır.

Rize'yi gezip görenler umduklarından daha zengin ve her yönüyle büyüleyici doğa ile karşılaşırlar. Rize'ye gelen dağcılar Doğu Karadeniz'in yüksek zirvesi "KAÇ KAR' lara çıkabilmekte, dünyanın en ünlü balını "ANZER"de tadabilmekte "AYDER" kaplıcalarından yararlanabilmektedir.

 İ.Ö 700-180 Koloniler Dönemi İ.Ö 180-65 Pontos Krallığı Dönemi İ.S 10-395 Romalılar Dönemi 395 Bizans Dönemi’nin Başlaması 646 Arapların Rize’nin Bazı Kesimlerini Vergiye bağlaması 737 Rize’nin kısa bir süre için Araplar’ın eline geçmesi 1075 Türkmen beylerının kısa süren işgalinden sonra Bizanslılar’ın Rize ve yöresini geri almaları 1079 Yöreye saldırı düzenleyen Türkmen beylerinin Bizanslılar’ca kılıçtan geçirrilmesi.

1098 Danişmentliler’in yörede kısa süren egemenlikleri ,1143 Bizans İmparatoru I. Manvel Komnenas’un Kostantin Gobras’ı Doğu Karadeniz yöresinden atması ve buraya vali olarak Mihail Gabras’ı ataması. 1204 Trabzon Rum Pantus İmparatorluğunun Kurulması ve Rize’nin bu imparatorluk sınırları içinde kalması.

1456 Trabzon Rumlarının Osmanlılar’a vergi vermeye başlaması, 1461 Rize’nin bir bölümünün Osmanlılar’ca alınması, 1509 Şehzade Selim’in Rize’nin fethini tamamlaması, 1571 Pazar’ın Abazarlar’ca basılıp yağmalanması, 1622 Çayeli’nin korsanlarca basılıp yağmalanması ve halkın tutsak edilmesi.

1817 Tuzcuoğlu Memiş Ağa’nın ayaklanması. 1818-1821 Memiş Ağa’nın damadı, Kalcıoğlu Osman Bey ile Oğlu Ahmet ağa’nın isyanları. 1832-1834 Tuzcuoğullarından Tahir, Abdulkadir ve Abdülaziz’in isyanları 1834 Tuzcuoğullarının Rumeli’de isyanı.

1878 Rize’nin Lazistan Sancağına merkez olması. 5 Mart 1916 Atina’nın (Pazar) Ruslar’ca işgal edilmesi. 9 Mart 1916 Rize’nin Ruslar’ca işgali 2 Mart 1918 Rize’nin kurtuluşu.

T A R İ H Ç E

ilin Adının Kaynağı

Rize'nin tarihi öncesi hakkında bilgilerimiz sınırlıdır. Yöreye hakim olan orman dokusu nedeniyle Rize'nin tarih çağları ile ilgili bilgilere ışık tutacak arkeolojik bulgular da bu güne kadar ortaya çıkarılamamıştır. Rize'nin tarihi ancak komşu illerin ve bölgelerin tarihleri ile bağlantılı olarak ele alınabilmiştir.Pontus Krallığı döneminde 'SANNİKA' Roma İmparatorluğu döneminde 'Pontus Polemoniacus olarak anılan Rize'nin bugünkü adının nereden geldiği yönünde farklı rivayetler vardır.Bir görüşe göre Yunanca'da pirinç anlamına gelen 'Rhizos' ya da Rumca da dağ eteği anlamına gelen 'Rhiza' sözcüklerini değişime uğrayarak rize olduğu şeklindedir. Rize adının, M.Ö. 7. yüzyılda başlayan kolonizasyon döneminde, yörede bol pirinç yetiştirilmesinden ötürü kent yakınlarından geçen çaya verilen “Rhizios” veya sonraki dönemlerde verilen “Rhizaion” dan geldiği söylenmektedir.Bir görüşe görüş ise Osmanlıca'da kırıntı,döküntü anlamına gelen 'Rize' kelimesinin aynen kullanımıyla ilin adını aldığıdır. İlk çağlarda Pontus krallığı'nın egemenliğine giren Rize yöresi, 11.yy'a kadar islami akınların etkisi dışında kaldı.11.yy'da Büyük Selçuklular'ın yükselme döneminde Melikşah'ın (1072-1092) hakimiyeti altına girdi.
Rize ilinin adı ile ilgili olarak değişik görüşler ileri sürülmüştür; Yunanca pirinç anlamına gelen Rhisos Rumca'da "RIZA" olarak dağ eteği anlamında kullanılmıştır. Osmanlıca'da ise "RİZE" ufak kırıntı döküntü anlamındadır. Ayrıca Erzincan'ın Sakalar dönemindeki "Eriza" olan adının başındaki "e" sesinin düşmesi ile adaş olarak Rize için de kullanıldığı ifade edilmektedir.

ilk Tarihi İzler

Rize ili ve çevresinin bilinen ilk hakim ahalisi bitişken dilli ve Asya kökenli kavimlerdir. Bunlar Rize ve çevresinde tarım ve hayvancılıkla geçinen yerleşik topluluklarıdır. Bu topluluklardan "KULKU-KULKHA"ların adına Erzurum yöresini kendi ülkesinin topraklarına katan URARTU kralı II. SARDUR (M.Ö. 765-735) 'un Çıldır gölünün güneyinde Taşköprü köyünün üstündeki kayalıklara kazdırdığı çivi yazılı kitabede rastlanmıştır.

M.Ö. 2000'lerde Kafkas dağları ile Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Kimmerler'in Ülkesi M.Ö. 720 yıllarında Sakalar tarafından işgal edildi. Kimmerler'in Azak denizi ile Kafkaslar arasında yaşayan kolu Sakalar'ın baskısı ile M.Ö. 714 yıllarında yurtlarını bırakarak Aras ve Çoruh nehri boylarınca yayıldılar. Kimmerler'in bu ilk göçleri en eski destani Gürcistan tarihi olan "Kartlis-Çkhovrebe"da kartli (Gürcistan) ve komşularını esarete aldıkları ilk seferi diye anılmaktadır.

Daha sonraları Kızılırmak ve Adana Bölgesine kadar hakim olan Kimmerler'den Trabzon-Bayburt arasındaki Kemer dağı Rize Çayeli İlçesi çıkışındaki Kemer köyü Kızılırmak boyundaki Gemerek ile Kars'ın doğusunda yer alan Ümrü gibi coğrafya adları günümüze kadar gelmiştir. Aşağı Tuna ve Karpatlara kadar Doğu Avrupa'ya hakim olan Sakalar M.Ö. 680 yılında kendilerine itaat etmeyen son Kimmerler'i de yenerek Azerbaycan ve Gürcistan'a yayıldılar. Saka Kralı MADOVA'nın M.Ö. 626'da Medler'ce hile ile öldürülmesi üzerine Heredot'un andığı "Asya'da 28 yıl süren Sakaların hakimiyetleri" sona erdi.

Saka göçleri sırasında Aşağı Çoruh ve Rize-Batum arasına "Kalaç" adlı bir Türk boyu yerleşmiştir. Bu boyun yerleştiği bölgeye M.S. 150 yıllarında yazılan PTOLEMEUS'un coğrafyasında Kalarzen Gürcü kaynaklarda ise Klarc-et (=Klarç yurdu) denmektedir. BAtom -Rize arasında güneyden Karadeniz'e esen sıcak rüzgarlar hala "Kalaş yeli" olarak anılmaktadır. Ayrıca Rize yöresindeki Türkmen/Oğuz topluluğu içinde yer alan Askur Boyunun Rize'nin doğusundaki Askoroz çayı diye bilinen çaya adını vermiş olması gerektir. Yine Sakaların Horosan kolunun gelen Arşaklar ve Balkarlar Bayburt çevresi Çoruh vadisi boyunca yerleşmişlerdir. Bu yüzden Bayburt ve İspir'in kuzeyindeki sıra dağlara günümüze kadar ve hece kaymasıyla "Balkal" ve buradan güneye doğru esen yağmur getiren rüzgara da "Balkal yeli" denile gelmektedir. Rize'de Hemşinlilerin en güzel yaylaları Baykal dağlarındadır.

Koloni Dönemi

M.Ö. 670 yılında Ege'de yaşayan Milletoslu denizciler Marmara ve Karadeniz kıyılarında Plinius'un tarihine göre 10 kadar empeion (Pazar yeri) adı verilen ticari nitelikle liman şehirleri kurmuşlardır. Bu arada Rize'nin de Kolonize edilmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Tarihi akış içerisinde M.Ö. 7 YY sonlarında Kimmer akınlarının Anadolu'yu kargaşaya sürüklemesinden faydalanan Medler'in yöreyi istila girişimleri M.Ö. 550'de Med krallığını yıkan Pers kralı II. Kiros'un aynı şekilde ki istila hareketleri yöredeki savaşçı kavimlerin karşı koymaları nedeni ile Rize çevresinde başarılı olamamışlardır.

Büyük İskender'in Pers kralı III. Darius'u kesin bir yenilgiye uğratması ile eline geçirdiği Anadolu Hakimiyeti M.Ö. 323 senesine kadar sürmüştür. Büyük İskender'in ölümü ile İmparatorluğun devamı niteliğinde olan Pontos Koppodkida Bithynia gibi krallıklar kurulmuştur. Ancak Trabzon Rize gibi bir takım serbest şehirler bu krallıklara bağlı olmadan varlıklarını sürdürmüşlerdir.

Pontos Ve Selçuklular Dönemi

İskenderin ölümünden sonra Komutanları ve Satraplar arasında çıkar egemenlik savaşlarında bağımsızlığını ilan eden Mitridates Kitistes Karadeniz kıyısında Sinop dolaylarına doğru genişleyen Pontos krallığını kurdu. Pontos kralı Farnakes M.Ö. 180'de Rize'yi İşgal ederek krallığı topraklarına kattı.

M.Ö. 5. Yüzyılda Karadeniz'in kuzeyini gezen Herodot sakaların "Alazon" (+Alazlar) boyundan söz eder. M.S. 23-79 yılları arasında yaşayan Romalı PİLİNUS aynı yörede "Laz'lar" (Laz'oi) adlı bir kavim yaşadığını bildirir. 131 yılında Karadeniz kıyılarını gemi ile dolaşan Romalı ARRİANOS Karadeniz'in doğusunda hakim olan Lazlardan bahseder. Rize M.S. 10-395 yılları arasında Roma 395 yılından itibaren de Bizans hakimiyeti altında yer almıştır.

Sakaların Kars Iğdır kesimine yakın Gökçegöl ile Alagez dağı arasında yaşayan bir boyu olan Amadunuler 626 yılında İranlıların baskısından kurtulmak için Boy Beyleri Hamam'ın öncülüğünde Çoruh ırmağını aşıp Rize'nin Dampur adlı ıssız yerini şenlendirerek ve bu yöreye HAMAM-A ŞEN (Hamamın şenliği) adını vererek yerleşip yurt tuttular. Bu yöreye bu gün Hemşin denmektedir. 646 yılında yöre Araplar tarafından vergiye bağlanmış olup 737 yılında da kısa bir süre Araplar'ın eline geçmiştir.

XI. Yüzyıldan itibaren Rize'ye Türkmenlerin akınları yoğunlaşır. 1071 Malazgirt zaferi ile birlikte Bizans'tan feth edilen bölgelerde Türk emirlikleri kurulurken Erzurum-Saltukluları da Çoruh nehri boyları ile birlikte Rize bölgesini hudutları içine aldılar. Alpaslanoğlu Sultan Melikşahın emirlerinden Ebu Yakup ile Emir İsa Böri adındaki Komutanlar 24 Haziran 1080 Posof-Kol zaferi ile Apkaz-Gürcistan krallığını yenerek Giresun'un batısına kadar olan Doğu Karadeniz bölgesinde Bizans'ın Hakimiyetine son verdiler. Böylelikle Büyük Selçukluların yükselme devrinde tüm Anadolu ile birlikte Rize de Selçukluların hakimiyetine girmiştir.

Bu gelişmelerden sonra 100 bin nüfuslu Çepni'ler ile Kürtünler Doğu Karadeniz kıyılarına ve Rize'nin İkizdere kesimine yerleştirildiler. 1098 yılında Danışmenlilerin yöreye kısa bir dönem hakimiyetleri söz konusudur. Ancak Haçlı seferleri yüzünden canlanan Bizanslar 1098'de Trabzon ve Rize kesimini Emirüssevahil Sülübey'den aldılar. Çoruh vadisinde yerleşmiş olan Kıpçak boyundan Kubasar ailesi ve taraftarları 1195 tarihinde doğudan yeni-Kıpçakların gelişinden rahatsız olarak Bizans idaresindeki Rize ve Trabzon bölgesine gelip yerleşmişlerdir. İkizdere ve Sürmene'deki 60 aileden çok Kumbasar oymağı bunların torunlarıdır. IV. Haçlı seferinde Frenklerin İstanbul'u işgali üzerine baskıdan kaçan KOMMENLER soyu 1204 yılında Rize'yi de içine alan TRABZON PONTOS RUM imparatorluğunu kurmuşlardır.

Osmanlılar Dönemi

Trabzon Rumları 1456 yılından itibaren Osmanlı devletine vergi vermeye başlamış 1461 yılında Trabzon'u feth eden Fatih Sultan Mehmet 1470 yılında Ali Paşa ismindeki Komutan tarafından Rize ve çevresi Türk egemenliği altına alınmıştır. Böylece Anadolu Türk birliğine katılan Rize bölgesine 1461 yılı ve sonrasında Çoruh Amasya Samsun ve Tokat'tan; 1466 yılında yıkılan Karamanoğlu Beyliği bir daha canlanmasın diye Konya yöresinden; 1501 yılında Şil Şah İsmail'in yıktığı Sünni Akkoyunlulardan Tebriz ve öteki bölgelerden kaçanlardan; 1515 yılında Dulkadırli beyliği kaldırılınca Mara-Elbistan Türkmenleri Trabzon ve Rize yöresine yerleştirildiler.

Yavuz Selim devrinde Trabzon'un doğusundaki dirliklerden bazıları ünlü Oğuz boyu Çepniler'in elinde idi. Fakat Çepnilerin Trabzon'un doğusundaki yerlere ve bilhassa Rize bölgesinde yerleşmeleri sonraki yüzyıllarda olmuştur. Gerçekten Çepniler karada ve denizde yiğitçe mücadele vererek oralarda kalabalık topluluklar halinde yurt tutmuşlardır. Bilhassa Rize şehri ve bölgesinde Çepniler yoğun bir şekilde yerleşmişlerdir. Şimdi Rize şehri ve bölgesinde sadece Türkçe konuşulmasının sebebi bu yoğun Çepni yerleşmesidir. Zamanımızda Rize bölgesindeki köylerde Çepni adlı ailelere rastlandığı gibi Çepni bu yörede "yiğit" "gözü pek" "cesur ve çetin" adam manasına geliyor.

Yavuz Sultan Selim'in sancak beyliği sırasında Annesi Gülbahar Hatun Sultan Rize'ye gelerek kendi adı ile anılan camii yaptırmıştır. 19. Yüzyılın başlarından itibaren Rize'de Tuzcuoğullarının isyanı değişik tarihlerde birkaç kez tekrarlanmıştır. 1834 yılında bu isyanlara son verilerek Tuzcuoğulları Rumeli de iskan edilmişlerdir.

Rize 1867 Vilayet Nizamnamesine göre Trabzon Vilayetinin merkez sancağının 6 kazasından biri durumundadır. 1877 yılında merkez sancağa bağlı nahiye olmuştur. 1877-1878 Osmanlı Rus savaşının ardından Lazistan sancağı kurulunca Rize hem kaza hem de bu sancağın merkezi oldu. Birinci Cihan savaşında 9 Mart 1916 tarihinde Rize Rusların işgaline uğramış 2 Mart 1918 de bağımsızlığına kavuşmuştur.

Cumhuriyet Dönemi

Cumhuriyet dönemine kadar sancak merkezi olan Rize 20 Nisan 1924 tarihinde Vilayet olmuştur. 2 Ocak 1936 tarihinde yürürlüğe giren 2885 sayılı Kanunla Erzurum'dan Yusufeli ilçesi Rize'de Pazar ilçesinden sonraki arazi parseli ilçe ve bucaklar alınmak sureti ile bugünkü Artvin ili Çoruh adı ile vilayet haline getirilmiş ve Rize ili de tek ilçesi olan Pazarla kalmıştır. Bugün ise Pazar ilçesi ile birlikte 12 ilçesi bulunmaktadır.Atatürk'ün Rize'yi ziyareti "Atatürk'ün Sonbahar Seyahatleri" adlı kitapta şöyle anlatılmaktadır

Atatürk 17 Eylül 1924'te saat 17 sıralarında Hamidiye Kravüzörü ile Rize'ye gelmiştir. Vali kumandanlar ve halk motorlar ve kayıklarla karşılamaya çıktılar büyük ve coşkun halk tabakaları karşılama için her türlü hazırlıkları yapmışlardı. Silah sesleri ve coşkun alkışlarla büyük misafir selamlandı.Çeşitli heyetler karaya ayak basmış bulunan Reisi Cumhuru büyük bir coşkunlukla karşılamışlardır.

Her tarafı bayraklarla donatılmış olan Rize bir bayram yeri haline döndü Reisicumhur hazretleri hükümet konağına ve bunu takiben belediyeye halk fıkrası ve kumandanlığa teşrif etti. Görüşmek için gelen heyetler de kurbanlar keserek kendilerine büyük sevgi gösterilerinde bulunmuşlardır. Geceleyin fener alayları düzenlenerek bu sevinç devam ettirilmiştir.

Reisicumhur ayrıca bir hoca heyetini de kabul etmiştir. Bu heyet sunmuş oldukları dilekçede kapatılmış bulunan medreselerin açılmasını arz etmişlerdir.Gazi Paşa Hazretleri memleket ve millet için nelerin tehlikeli olacağını ihtar ederek bu heyete özet olarak aşağıdaki sözleri söylemiştir.: "Mektep istemiyorsunuz halbuki millet onu istiyor bırakınız artık bu zavallı millet bu evladı memleket yetişsin medreseler açılmayacaktır millete mektep lazımdır." Gazinin bu açıklamaları "Bravo" sesleri ile alkışlanmıştır.

17 Eylül 1924 tarihinde Atatürk'ün Rize'ye teşrif ettiklerinde misafir kaldığı ev bu gün Atatürk Müzesi olarak halkın ziyaretine açıktır.

NÜFUS VE ÖNEMLİ GÜNLER

Rize'de nüfusun dağılışını belirleyen temel faktör yer şekilleridir. Yerleşmeye elverişli düz alanların az bulunması, yerleşme merkezlerinin sahil şeridinden ve akarsu vadilerinde kurulmasını zorunlu kılmıştır. Nitekim merkez ilçe de dahil olmak üzere 12 ilçenin 6 tanesi sahil şeridinde, diğer ilçelerin tamamı ve köylerin önemli bir kısmı da akarsuların taraça düzlüklerinde kurulmuştur.

Ayrıca içerilere doğru engebenin çok artması iç bölgenin tenha olmasına yol açmıştır. Bunun sonucu olarak ortalama 86 olan nüfus yoğunluğu sahil şeridinde 100'ü geçmektedir. Bir başka deyişle Rize'nin sahil şeridi Türkiye'nin en yoğun nüfuslu yerleri arasında olduğu gibi ortalama nüfus yoğunluğu bile Türkiye ortalamasının (69) çok üzerindedir.

Yüzölçümü: 3.920 km²  
Denize Uzaklığı= 0
Nüfus:324.152 (2012)  
Rakım(Deniz Seviyesinden yüksekliği): 6 mt
İl Trafik No: 53  ve Telefon Kodu: +90 464
İlçeler: Rize (merkez), Ardeşen, Çamlıhemşin, Çayeli, Derepazarı, Fındıklı, Güneysu, Hemşin, İkizdere, İyidere, Kalkandere, Pazar
Turistik yerler: Andon ve Çamlık orman içi dinlenme yerleri , Ayder , Cimil , Çat , Başhemşin , Ovit ve Palovit yaylaları , Ayder kaplıcası , Andon ve Şimşirli içmeleri , Rize , Çayeli ve Pazar (kızkulesi ) kaleleri , Kale- i Bala , İslam Paşa , Gülbahar ve Cafer Paşa camileri
Komşuları: Bayburt, Erzurum, Artvin, Trabzon

İl Kültür Müdürlüğü
Tel: (464) 213 04 26 - 213 04 28
Faks: (464) 213 04 28

Devlet Güzel Sanatlar Galerisi Müdürlüğü
Özel İdare Tesisleri Müftü Mah./RİZE
Tel: (0 464) 213 06 34
Faks: (0 464) 213 04 28

Müzeler
Rize Müzesi, Adres: Rize Tel: (464) 214 02 35
Etnografya Müzesi, Adres: Müftü Mah. Kirazlık Sok. No:2 - Rize,Tel: (464) 213 04 29

ŞENLİKLER & FESTİVALLER ve ÖNEMLİ GÜNLER

Mahalli Kutlama Günleri:
Atatürk'ün Rize'ye Gelişi,Rize 17 Eylül

Mahalli Kutlama Adı : Dağcılık ve Turizm Şenliği
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Çamlıhemşin
Kutlama Tarihi : Temmuzun 2. Haftası

Mahalli Kutlama Adı : Han Düzü Yayla Şenlikleri
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Güneysu
Kutlama Tarihi : 15 Ağustos ,Süre : 1 Gün

KURTULUŞ GÜNLERİ

Mahalli Kutlama Adı : Rize'nin Kurtuluşu
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Rize - Merkez
Başladığı İlk Tarih : 1918
Kutlama Tarihi : 2 Mart
Süre : 1 Gün

Mahalli Kutlama Adı : Çayeli'nin Kurtuluşu
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Çayeli
Başladığı İlk Tarih : 1918
Kutlama Tarihi : 9 Mart
Süre : 1 Gün

Mahalli Kutlama Adı : Pazar'ın Kurtuluşu
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Pazar
Başladığı İlk Tarih : 1918
Kutlama Tarihi : 10 Mart
Süre : 1 Gün

Mahalli Kutlama Adı : Ardeşen'in Kurtuluşu
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Ardeşen
Başladığı İlk Tarih : 1918
Kutlama Tarihi : 10 Mart
Süre : 1 Gün

Mahalli Kutlama Adı : Fındıklı'nın Kurtuluşu
Kutlamanın Yapıldığı Yer : Fındıklı
Başladığı İlk Tarih : 1918
Kutlama Tarihi : 11 Mart
Süre : 1 Gün

Tarihi Eserler

Rize ve ilçelerindeki tarihi eserler; kale, cami, köprü, ev, çeşme ve benzeri eserlerdir. Aşağıda, bunların tarihi ve turistik açıdan önemli olanları hakkında kısa bilgi bulacaksınız:

        Rize Kalesi: Şehir merkezinin güney batısında yer alır. İç Kale ve Aşağı Kale'den meydana gelmektedir. Yoğun yerleşim sebebiyle Aşağı Kale tamamen yok olmuş, batı tarafında bazı sur parçaları günümüze gelebilmiştir. İç Kale ise ziyarete açık olduğu gibi, dinlenme yeri olarak da tanzim edilmiştir ve iyi bir Rize manzarasına sahiptir.

        Bozuk Kale: İl merkezinin 10 km doğusunda Gündoğdu mevkiinde aynı adla anılan derenin kenarında yer alır. Denizden 30 metre yükseklikte kurulmuş küçük bir gözetleme kulesidir.

        İskender Cafer Paşa Camii: İslam Paşa Mahallesinde geniş bir hazire içinde İslam Paşa veya Kurşunlu Camii olarak da anılmaktadır. H.978/M.1570 yılında İskender Cafer Paşa tarafından yaptırılmıştır.

        Cami ahşap bir son cemaat mahalli, taş duvarlı ve kubbe ile örtülü bir harim kısmından meydana gelmektedir. Caminin duvarları moloz taşlarla örülmüştür. Harimin kuzey batı köşesinden minareye çıkılmaktadır.

        Küçük Gülbahar Sultan Camii: İlk yapı 16.yüzyıla, Yavuz Sultan Selim'in eşi Gülbahar Sultan'a atfedilmiştir. Eski cami harap olunca 1956 yılında biraz kuzeye kaydırılarak yenilenmiştir.

        Rize Atatürk Müzesi (Mataracı Mehmet Efendi Evi): Müftü Mahallesi 127.sokakta yer alır. Kuzeyinde geniş bir bahçesi olan ev 20.yüzyılın başlarında yapılmıştır. İç sofalı planlı üç katlıdır. İkinci katta, kuzeydoğudaki oda Atatürk'ün kaldığı odadır. Ulu Önder Atatürk 17 Eylül 1924 yılında Rize'yi ziyaret ettiği sırada Mataracı Mehmet Efendi'nin evinde misafir edilmiş ve bu odada kalmıştır.

        Eski Rize Evleri: Şehir merkezinde çok az sayıda eski ev koruma altına alınmıştır. Bunların da iki üç adedi korunup yaşatılmaktadır. Rize evlerinin yapımında geleneksel yapı malzemeleri ve teknikleri kullanılmıştır. Yığma taş ve dolma göz tekniğinde yapılmış duvarlar, dört yana eğimli kiremitle kaplı çatılara sahiptir.

        Bu evlerin en eskilerinden biri Tuzcuoğullarının evidir. 18 yüzyılda yapıldığı tahmin edilen ev üç katlı olarak yapılmış, mabeynli bir evdir. İçerisinde çok sayıda oda, tuvalet ve banyo bulunmaktadır. Evin dışında bir mutfak ve konak hamamı da yer almaktadır. Eski vilayet yakınında iki eski ev Kültür Bakanlığı tarafından alınarak restore edilmiş ve Rize müzesi olarak kullanılmaktadır. Bunlar, 19.yüzyıl sonrasında yapılmış üç katlı mabeynli evlerdir.

        Rize merkezde bunlardan başka; Büyük Gülbahar Sultan Camii, Kale Camii (ilk yapılışı 1658, yenilenmiş), Orta Cami (ilk yapı 1737, bugünkü cami 1941), Müftü Mahallesi Camii(ilk cami 1785,bugünkü cami 1965, Reşadiye Camii (ilk cami 1671, bugünkü cami 1962), Camiönü Camii (ilk cami 1698, bugünkü cami 1949), Değirmendere Camii (ilk cami1786, bugünkü cami 1950), Taşçıoğlu Camii (ilk cami 1718, bugünkü cami 1979), Şeyh Camii(ilk cami 1711, bugünkü cami 1965), Merkez Uzunkaya Köyü Camii (19.yy.), Şehitler Çeşmesi (1917) ve bir kısım Kütüphaneler mevcuttur.

        Zil Kale: Çamlıhemşin ilçesinde bulunan bölgenin en dikkate değer eserlerinden biridir. İlçe merkezinin 15 km güneyinde Fırtına Deresinin batı yamaçları üzerinde kurulmuştur. Kalenin üzerinde inşa edildiği sarp kaya kütlesi, denizden 750 metre, dere yatağından ise yaklaşık 100 metre yüksektir.

        Kale, dış surlar, orta surlar ve iç kaleden meydana gelmektedir. Dış kalenin kapısına kuzey batı yönündeki patika bir yolla ulaşılır. Kuzeydeki kapının söğe taşları sökülmüştür. Bir teras yardımıyla orta sular seviyesine çıkılır ve ikinci bir kapı ile kale içerisine girilir.

        Orta kale içerisinde üç önemli yapı bulunmaktadır. Bunlar muhafız binası, şapel ve başkuledir. Kulenin dört katlı olduğu duvarlardaki hatıl izleri ve kiriş deliklerinden anlaşılmaktadır. İçerisinde ince bir bölüntü duvarı ve dolgu toprak vardır. Duvarlar üzerinde doğu yönünde kemerli pencereler, diğer taraflarda mazgal delikleri bulunmaktadır. Kulenin üstünün dendanlı bir teras şeklinde olduğu belirlenmiştir. Duvarlar içerisinde dikey uzanan boru yuvaları belki de kapanmış sarnıçlara su akıtıyordu.

        Kalenin kesin yapılış tarihini belirtecek veriler yoktur, 14., 15. Yüzyıllara tarihlendirilmektedir. Bölgenin ilk çağları gibi orta çağları da karanlıktır.

        Kale-i Bala (Yukarı Kale): Çamlıhemşin ilçesine 40 km mesafede Hisarcık köyü sınırları içerisinde Fırtına Deresinin kaynaklarına hakim bir noktada kurulmuştur. Kaynaklarda geçen bir diğer adı da Varoş Kale'dir.

        Kalenin kurulduğu yer ve duvar işçiliği bakımından Zil Kale ile ilişkisi açıktır. Zil Kale ile aynı tarihlerde yapılmış olma ihtimali kuvvetlidir.

       Şenyuva Köprüsü: Eski adıyla Cinciva Köprüsü, bölgenin yaygın taş köprülerinden biridir. Tek bir kemerle Fırtına Deresi geçilmiştir. Köyün yaşlıları H.1111/M.1699 tarihli bir kitabesinin 1946 yılındaki bir selde kaybolduğunu kaydederler. Eğer bu doğru ise, yapı bölgedeki en eski köprülerden birisidir.

        Çamlıhemşindeki diğer eserler ise; Şenköy Camii 1900), Aşağı Çamlıca Köyü Camii ve Köprüköy Köprüsü(19.yy.)'dür.

        Ekşioğlu Camii: Ardeşen ilçe merkezinde, Çiftekavak mahallesinde yer alır. İlk cami Ekşioğlu Hacı Mustafa Efendi tarafından inşa edilmiş, bu yapı H.1286/M.1869 tarihinde yenilenmiştir. Daha sonra da bazı ilave ve yenilemeler yapılmıştır.

        Seslikaya Köyü Camii: Ardeşen ilçesi Seslikaya Köyü merkezinde yer alan Cami 1801 yılında yapılmış, bölgenin ahşap süslemeli camilerinin güzel bir örneğidir. Son yıllarda Camiye bir minare eklenmiştir.

        Ardeşen'de bunlardan başka Seslikaya Süleyman Dede Türbesi (1845), Tunca Köyü Camii (1909), Yukarı Durak Camii (1743), Işıklı Camii (1887) gibi eserler mevcuttur.

        Cafer Paşa Camii: Çayeli ilçesi Cafer Paşa mevkiinde, denize hakim bir teras üzerinde, eski bir mezarlığın yanında yer alır. 1467 yılında yaptırılan cami onarımlarla günümüze gelmiştir. Cami, kareye yakın dikdörtgen planlı bir harimden meydana gelmektedir ve moloz taş duvarlı olup kiremit kaplı kırma çatıya sahiptir.

        Ormancık Camii: Çayeli ilçesi Ormancık Köyünde, Mahmutlu ve Geyik Mahalleleri arasında yer alır. Bölgenin geleneksel ahşap yığma duvarlı, kırma çatılı camilerinden biridir. 1826 yılında yaptırılmıştır. Caminin eskiden medrese olarak kullanılan bir zemin katı bulunmaktadır.

        Esas cami, bir giriş bölümü ve harim kısmından meydana gelmektedir. Caminin ahşap oyma olarak oya gibi süslendiğini görüyoruz. Ahşap süslemeler kapı, minber, mihrap ve mahfil üzerinde yoğunlaşmıştır.

        Çayeli'nde bunlardan başka Buzlupınar Köyünde bir tarihi köprü bulunmaktadır.

        Fındıklı Merkez Camii: Fındıklı ilçe merkezinde bulunan cami; bir son cemaat yeri ve dikdörtgen planlı harim kısmından oluşan kırma çatılı bir yapıdır. İlk caminin 18.yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir.

        Fındıklı Evleri: Fındıklı'da Çağlayan Mustafa Hacaloğlu evi, 1849'da yapılmış Hurşit Bey evi gibi tarihi evler vardır.

        Bunlardan başka Fındıklı'da Çağlayan Köprüsü ve Meyveli Köyü Camii (1871) tarihi önemi olan eserlerdir.

         Kız Kalesi: Pazar ilçe merkezinin batısında küçük bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Kayalık bir zemin üzerinde bulunan kalenin kara ile bağlantısı kesilmiştir.

        Yaklaşık 7x7 metre ebadındaki kalenin duvarlarında muntazam taş işçiliği görülür. Giriş kapısı batıdadır ve güney surları yıkılmıştır. Kız Kalesi'ni kimin yaptığı bilinmemekte, 13-14. Yüzyıllarda Trabzon devleti zamanında yapıldığı tahmin edilmektedir. Kale, Osmanlı döneminde onarılarak kullanılmıştır.

        Güneysu'da Kıbledağ Camii (1862) ve Kiremit Köyü Aşağı Mahalle Camii (19.yy.), Hemşin'de Baltacılı Camii (1791) ve Bilen Köy Camii(ilk yapım 18.yy., bugünkü yapı 1894), İkizdere'de Çamlık Köyü Merkez Camii (19.yy.) ve Şimşirli Köyü Camii (1857), Güneyce'de Güneyce Hacı Şeyh Camii (1887) ve Güneyce Köprüsü (1901), Kalkandere'de Zıvane Köprüsü Camii (1834), Pazar'da Cihar Kale ile Yücehisar Camii (1799) önemli eserlerdir.

         Termal Turizmi

         Ayder Kaplıcası: Ayder Yaylası'nda bulunan ve suyun tabii olarak 50° C sıcaklıkta bulunduğu bir kaplıcadır. Çeşitli hastalıklara iyi geldiği söylenen kaplıca için Özel İdare tarafından tesis yaptırılmıştır.

        Andon Ilıcası: Rize'ye 20 km uzaklıkta bulunan Andon içmelerinin suyu renksiz, kokusuz ve berraktır. Günübirlik gezi ve turlar için elverişli bir yerdir. Buradaki suyun böbrek hastalarına iyi geldiği söylenmektedir.

        Cimil Ilıcası: İkizdere ilçesinin cimil yaylasındadır. Özellikle bel ağrılarına, romatizma hastalıklarına, mafsal tutukluklarına ve mide ağrısına iyi gelmektedir.

        Dağ ve Nehir Sporları

        Trekking: Kaçkar Dağları ve Verçenik Tepesi yürüyüş ve dağcılık için çok önemli imkanlar sunmaktadırlar. Bu dağlardaki flora ve fauna da kendine has özellikler gösterir.

         Rafting: Çamlıhemşin'den Ardeşen'e doğru akıp denize dökülen Fırtına Deresi rafting için önemli imkanlar sunmaktadır. Artvin ilindeki Çoruh nehri ile birlikte Fırtına Deresi, Doğu Karadeniz'in bir rafting merkezi olması için yeterli imkanları sağlamaktadırlar.

        Kano: Rize derelerinde, özellikle Fırtına Deresi ve İyidere'de karların eridiği zamanlarda kano sporu yapılmaktadır.

         Yat Turizmi

        Karadeniz'in mavisi ile kıyının harika yeşilini aynı anda sunan sahiller, tekne gezintisi ve mavi tur için çok idealdir. Rize'de inşaatına başlanan Yat Limanı bu konudaki eksikliği giderecek ve yat turizmi sevenlerin önüne yeni imkanlar açacaktır.

Yerleşim ve Geleneksel Mimari

Yerleşim Türü
Rize’de yerleşim bütün Karadeniz’de olduğu gibi dağınıktır. Maksat; arazide gidiş geliş zor olduğundan,  mümkün olduğunca mesafeyi azaltmak yani araziye yakın olmaktır. Bu nedenle  evler arazinin üstüne kurulmuştur. 

Rize dik yamaçlı vadileri,doruklara ulaşılabilir dağları, buzul gölleri,zümrüt yeşili yaylaları,tarihi kemer köprüleri ve kaleleri,çoşkun akan dereleri ile çok özel bir turizm beldesidir. kano, deltaplan, dağ,kayak,terkking gibi bir dizi hobi turizm etkinliğine uygun doğaya güvenilir ve içtenlikli bir ortama sahiptir.

Doğuda Artvin, Güneyde Erzurum ve Bayburt, Batıda Trabzon ve Kuzeyde Karadeniz ile sınırlı olan rize çok engebeli olan bir arazi yapısına sahiptir.deniz kenarlarındaki dar vadi ağızları hemen hemen hiç yoktur. Yüksek rakımlı tepeler arasındaki en yüksek nokta olan Kaçkar (3932 m) yaz kış kar tutar.Kaçkar dağının doğal yapısı bir çok kış sporu yanında trekking ve dağcılık için de topografyaya sahiptir. Dağ kayağı için Kaçkarlar doğal bir pist görünümündedir.

Rize ili toprakları Kuzey Anadolu kıyı dağlarının yüksek kesimlerinden doğarak Karadeniz'e dökülen irili ufaklı bir çok akarsu ile bölünür.En önemlileri Fındıklı deresi, Büyükdere,Pazar Deresi,Karadere,İyidere ve Fırtına Deresi'dir.Bu dereler çeşitli yerlerde,şelalerle süslenir, Alabalık cinsinin en iyileri bu derelerde yetişir.Rize'deki göller,dağların yüksek kesimlerinde buzulların aşındırması neticesinde oluşmuş buzul göllerdir.bu göller Çamlıhemşin ve İkizdere'nin sahip olduğu doğa harikalarıdır